Autor: Maximiliano Duran

Nouveau

Waka Kuniraya

Cómo fue antiguamente, los ídolos y como guerreó entre ellos en el Perú central

Cuento tomado del Manuscrito de HUAROCHIRI

Francisco de AVILA

La columna de la izquierda contiene una trancripción en concordancia con el hablar del quechua de Ayacucho realizada en el cuadro del seminario SDL 5A05 Théorie linguistique et Diversité des langues. INALCO Paris 2012. Es una transcripción intuitiva sincrónica (cinco vocales y la j en lugar de q para el sonido gutural, la u en lugar de w al interior y final de la palabra). La columna de la derecha contiene la traducción hecha por M. Duran. El cuadro al pie de estas dos columnas contiene la versión paleográfica del Manuscrito realizada por el mismo autor.

CAPITULO I CAPITULO 1
(1)Ancha ñaupa pachaja, huk waka nisjan Yananamka Tutañamka sutiyuj karjan.

(2)Kai wakakunatam, jipanpi, huk wakataj, Wallallo Jarwincho sutiyuj atirjan.

(3)Ña atispas, kanan runata, iskaillata wachakunampaj kamarjan.

(4)Huktas kikin mikurjan, huktas, mayjentapas kuyasjanta kausachikurjan yayan maman.

(5)Chaimantas, chai pachaja wañuspapas pichja punchaollapitaj kausaripurjan.

(6)Hinaspa mikuininri, tarpusjanmanta pichja punchaullapitajsi pojorjan.

(7)Kai llajtakunari tukui hinantin llajtas yunkasapa karjan.

(8)Chaisi ancha achka runakuna huntaspas, ancha millaita kausarja,

(9)chakranpajpas jajatapas, patatapas yanja aspispa, allallaspa.

(10)Chai chakrakunas kanankamapas tukui hinantin jajakunapi, uchuillapas hatunpas rikurin.

(11)Hinaspari, chai pacha pisjokunari ancha sumajkamas karjan.

(12) Uritupas, jajepas tukui jellusapa pukasapa.

(13)Chaikunas jepanpi, ña may pacham huk wakataj Pariajaja sutiyoj rikurimurja.

(14)Chai pachas, hinantin rurasjanwan antiman jarjoy tukurjan.

(15)Chai atisjankunata, kai jipampim, Pariajajap pajarimusjantawan rimasun.

(16)Chaimantam kanan, huk wakataj Kuniraya sutiyuj karjan.

(17)Kaitam mana allichu yachanchik, Pariajajamantapas ichapas ñaupajnin karjan jepanpas,

(18)ichaja kai Kunirayap kasjanrajmi ñacha wirajochap kasjanman tinkun.

(19)kaitam runakuna ña muchaspapas “Kuniraya wirajocha, runa kamaj, pachakamaj, ima haykayuj kajmi, jampam chakraiki, jampaj runaiki” nispa muchaj karjan.

(20)Ima hayka, sasa ruranata jallarispapas, paitarajmi machukuna, kokanta pachaman wischuspa, “kaita yuyachiwai hamutachiwai Kuniraya wirajocha” nispa.

(21)Mana wirajochataja rikuspataj ancha ñaupa rimaj muchaj karjanku.

(22) allin astawanraj, kumpi kamayujri, kumpinampaj, sasa kaptin muchapayaj karjan.

(23)Chairaikum, kaitaraj, ñaupajninpi kausasjanta jelljasun, chai hawam Pariajamanta.

1 En tiempos muy antiguos existió un huaca llamado Yanamca Tutañamca.

2 Después de estos huacas, hubo otro huaca de nombre Huallallo Jarhuincho. Este huaca los venció.

3 Y estando en el poder, ordenó a la gente que sólo tuviera dos hijos.

4 A uno de ellos lo devoraba, al otro, al que sus padre escogieran, lo dejaba que viviera.

5 Y desde entonces, en esos tiempos cuando la gente moría, revivían a los cinco días

6 Del mismo modo, lo que sembraban maduraban a los cinco días

7 Estos pueblos, poseían muchas tierras yuncas (valles calientes y la seja de selva).

8 Por eso, al crecer enormemente la población vivieron miserablemente

9 construyeron chacras hasta en los precipicios y escarbando explanadas en las rocas

10 Ahora mismo aún son visibles, en todas partes, los terrenos que cultivaron, ya pequeñas, ya grandes.

11 Además, en ese tiempo dicen que las aves eran muy hermosas,

12 el loro y el papagayo, eran lleno de amarillo, y lleno de rojo.

13 después de aquellos, apareció otro huaca llamado Pariajaja.

14 Entonces, a los hombres con todas sus obras los arrojó a la selva (región anti).

15 De esos triunfos así como de la aparición de Pariajaja a vamos a hablar enseguida.

16 Después existió igualmente un huaca llamado Cuniraya,

17 Pero no sabemos con certeza si Cuniraya fue antes o después de Pariajaja,

18 en cambio se sabe que la existencia de Cuniraya coincide con el tiempo que existió wirajocha,

19 porque la gente cuando sufria para adorar decía: “Cuniraya Wirajocha, el que manda sobre los hombres, hacedor del mundo, tú tienes cuanto es posible tener, tuyas son las chacras y los hombres".

20 Y cuando debían emprender algún trabajo difícil, los viejos, arrojando hojas de coca al suelo decían: “Cuniraya Wirajocha has que sepa esto, que piense”,

21 Sin siquiera verlo, ellos le hablaban y adoraban.

22 Y más aun los maestros tejedores que tenían una labor muy difícil, adoraban y clamaban.

23 Por esa razón, antes hemos de escribir lo que ocurrió en su tiempo (de Cuniraya), y luego acerca de Pariajaja.

(version paleografica)

Ancha ñaupa Pachaca huc huaca niscan yananamca tutañamca sutioc carcan cay huacacunactan quepanpi huc huacatac huallallo caruìncho sutioc atircan ña atispas canan runacta yscayllata huachacunampac camarcan huctas quìquin micorcan huctas mayquentapas cuyascanta causachìcorcan yayan maman chaymantas chay pachaca huañuspapas pihcca punchaollapitac causarìmpurcan ynaspa micuyninri tarpuscanmanta pihcca punchaollapitacsi pocorcan cay llactacunari tucoy hinantin llactas yunca sapa carcan chaysi ancha achca runacuna huntaspas ancha mìllayta causarca chacranpacpas cacactapas patactapas yanca aspispa allallaspa chay chacracunas cananca mapas tucoy hinantin cacacunapi huchoyllapas atunpas ricurin hinaspari chay pacha pisco cunari ancha çumaccamas carcan huritupas caquipas tucoy quello sapa puca sapa chaycunaquepanpi ña may pacham huc hucatac pariacaca sutioc rìcurimurca chay pachas ynantin runascanhuan antiman carcoy tucorcan chay atiscancunacta quipampìm pariacacap pacarimuscantauan rimasun chaymantan canan huc huacatac cuniraya sutioc casca caytam mana allicho yachanchic pariacacamantapas hichapas ñaupacnin carcan o quipanpas ychaca cay cunirayap /f.64v/ cascanracmi ñahca viracochap cascamnan tincon porque caytam runacuna ña muchaspapas coniraya viracocha tuna camac pacha camac yma aycayuc canmi camparn chacraiqui campac runayqui ñispà muchac carcan yma ayca saça ruranacta callarispacpas paitaracmì- machocuna cocanta pachaman vìschuspa cayta yuyachìuai amutachiuay cuniraya viracocha ñispa mana viracuchactaca ricuspatac ancha ñaupa rimac muchac carcancu yallin astauanrac compi camayucri compinampac sasa captin muchac cayac carcan chayraycon caytarac ñaupacninpi causaçcanta quillcasson chay hauam Pariacacactu